Từ ngàn đời nay, y học cổ truyền Việt Nam đã dựa vào hệ sinh thái phong phú của đất nước để phát triển kho tàng cây thuốc Nam đồ sộ. Trong khi nhiều người vẫn nghĩ rằng phải lên rừng sâu, vào hang núi hiểm trở mới có thể tìm thấy các loại cây thuốc quý, thì thực tế có rất nhiều dược liệu quý hiếm hiện diện ngay quanh ta – nơi vườn nhà, bên bờ suối, hay thậm chí ngay ven đường. Tuy nhiên, cùng với tốc độ đô thị hóa, lối sống hiện đại và sự thiếu quan tâm đến giá trị truyền thống, nhiều cây thuốc Nam quý hiếm đang dần mai một, thậm chí có nguy cơ tuyệt chủng.
Việc tìm hiểu, ghi nhớ và bảo tồn những cây thuốc Nam quý không chỉ mang ý nghĩa về y học mà còn thể hiện tinh thần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, tri thức bản địa và sự tự chủ trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Dưới đây là tin tổng hợp về một số cây thuốc Nam quý hiếm nhưng vẫn có thể tìm thấy ở những nơi gần gũi nếu biết nhìn nhận và trân quý đúng cách.
Những cây thuốc nam quý hiếm quanh ta
Cây ba kích – tăng cường sinh lực, dưỡng thận bổ khí
Ba kích là loại cây dây leo, thường mọc hoang ở rừng núi phía Bắc như Quảng Ninh, Bắc Giang, Hà Giang… Nhưng điều đặc biệt là tại một số vùng nông thôn có địa hình đất đồi thấp, loại cây này cũng sinh trưởng tốt. Rễ ba kích – phần được sử dụng làm thuốc – có vị cay ngọt, tính ấm, nổi tiếng với công dụng tăng cường sinh lý, bổ thận, mạnh gân cốt, điều hòa kinh mạch. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết cách sơ chế ba kích đúng cách, vì rễ tươi có thể chứa độc tố nhẹ nếu không loại bỏ lõi. Ngày nay, ba kích đang bị khai thác quá mức, giá trị thị trường cao nhưng nguồn dược liệu sạch lại rất hiếm, do đó đây là một trong những cây thuốc Nam quý cần được bảo tồn và nhân giống khoa học.
Cây đinh lăng – “nhân sâm của người nghèo”
Cây đinh lăng lá nhỏ từng được trồng phổ biến trong vườn nhà của người Việt như một loại cây cảnh, rau gia vị, đồng thời là cây thuốc quý. Cây có thân mềm, lá chẻ lông chim, cao từ 1 – 2 mét. Rễ đinh lăng có chứa nhiều hoạt chất saponin tương tự như nhân sâm, giúp bồi bổ cơ thể, tăng sức đề kháng, giảm mệt mỏi, cải thiện trí nhớ. Lá đinh lăng tươi cũng thường được dùng để nấu canh, hấp cá hoặc làm thuốc chống co giật, đặc biệt tốt cho sản phụ sau sinh. Tuy nhiên, nhiều người chỉ biết đến cây đinh lăng như một loại rau thông thường mà không nhận ra giá trị y học sâu sắc của nó. Sự phổ biến đôi khi khiến chúng ta lầm tưởng đó là cây “bình thường”, trong khi thực tế đây là một trong những cây thuốc quý hiếm bị đánh giá thấp do thiếu hiểu biết đúng mức.
- Tìm hiểu vốn 50 triệu kinh doanh gì ở nông thôn để làm giàu trên chính nơi mỗi người sinh ra hiệu quả nhất.
Cây hà thủ ô – dưỡng tóc, bổ máu, kéo dài tuổi thọ
Hà thủ ô đỏ là một trong những cây thuốc Nam được nhắc đến nhiều trong các bài thuốc cổ truyền với công dụng bổ huyết, đen tóc, làm chậm quá trình lão hóa, giúp ngủ ngon và tăng tuổi thọ. Cây thường mọc ở vùng núi đá, đất sét hoặc bìa rừng, nhưng ngày nay do khai thác ồ ạt nên hà thủ ô rừng thật sự rất khó tìm. Có nhiều nơi trồng hà thủ ô, nhưng hiệu quả không thể sánh bằng cây mọc tự nhiên. Điểm đặc biệt của hà thủ ô là cần được chế biến kỹ với nước đậu đen để khử độc và làm tăng dược tính. Đây là một trong những cây thuốc cần bảo tồn dưới dạng vườn dược liệu hoặc nuôi trồng có kiểm soát, nếu không sẽ sớm biến mất khỏi đời sống người dân.
Cây xạ đen – khắc tinh của u bướu
Cây xạ đen là loại cây dây leo thân gỗ, được tìm thấy nhiều ở Hòa Bình, nơi đồng bào Mường sử dụng trong các bài thuốc chữa viêm gan, mụn nhọt và thải độc gan. Nghiên cứu hiện đại đã chứng minh xạ đen chứa hoạt chất flavonoid, saponin triterpenoid, có tác dụng chống oxy hóa, kháng ung thư, ngăn ngừa tế bào ác tính phát triển. Tuy nhiên, không dễ để phân biệt xạ đen thật với các loại xạ vàng, xạ trắng – vốn không có hoặc rất ít tác dụng. Việc người dân tự ý trồng xạ đen không rõ nguồn giống, không hiểu cách thu hái, chế biến đúng cách có thể làm giảm hiệu quả của dược liệu hoặc dẫn đến ngộ độc nhẹ. Vì vậy, đây là cây thuốc Nam quý, cần được hướng dẫn sử dụng bởi người có chuyên môn.
Cây dâm dương hoắc – vị thuốc bổ thận, mạnh gân xương
Tên gọi nghe có vẻ dân dã, nhưng dâm dương hoắc là một vị thuốc quý trong Đông y, thường được ví như “thần dược của nam giới”. Cây mọc hoang ở các vùng núi đá vôi phía Bắc như Lào Cai, Hà Giang. Lá cây có vị cay, tính ấm, thường được sao khô để ngâm rượu hoặc sắc uống, giúp hỗ trợ chức năng sinh lý, trị đau lưng mỏi gối, liệt dương, yếu sinh lý. Tuy nhiên, cây có tính nhiệt nên không dùng cho người huyết áp cao hoặc nóng trong. Số lượng dâm dương hoắc trong tự nhiên ngày càng ít, nhiều cơ sở dùng cây khác giả danh hoặc trộn lẫn để hạ giá thành, ảnh hưởng đến chất lượng điều trị. Việc tìm hiểu rõ nguồn gốc và đặc điểm nhận dạng là vô cùng quan trọng.
Cây ké đầu ngựa – chữa viêm xoang hiệu quả
Mọc hoang ở khắp nơi, nhất là những vùng đất khô cằn, cây ké đầu ngựa tưởng như vô giá trị nhưng thực chất là một trong những dược liệu quý trong điều trị viêm xoang, viêm mũi dị ứng. Quả ké đầu ngựa có gai móc, chứa hoạt chất giúp kháng viêm, giảm phù nề và thông mũi hiệu quả. Tuy nhiên, nếu dùng không đúng liều lượng, có thể gây hại cho gan hoặc gây ngộ độc. Đây là cây thuốc dễ tìm nhưng cách dùng lại cần sự hiểu biết kỹ lưỡng, không thể tự ý sử dụng tùy tiện.
Cây thuốc Nam quý hiếm không phải lúc nào cũng ẩn mình nơi rừng sâu, mà nhiều khi lại gần gũi quanh ta, trong vườn, bên hàng rào, hay mọc hoang không ai để ý. Điều quan trọng là phải biết nhìn nhận giá trị của chúng từ góc độ y học cổ truyền lẫn khoa học hiện đại. Việc nhận diện, khai thác đúng cách và bảo tồn bền vững không chỉ giúp gìn giữ vốn dược liệu quý báu mà còn giữ gìn một phần linh hồn văn hóa dân tộc – nơi y học không chỉ là chữa bệnh, mà còn là cách sống hài hòa với tự nhiên.
Xem thêm: Lưu ý khi dùng rượu thuốc – đọc ngay tránh nguy hiểm!
Xem thêm: Nọc ong chữa bệnh gì và 7 tác dụng bất ngờ từ nọc ong
Chúng ta cần có một cách nhìn khác đi với cây cỏ quanh mình: đừng coi đó là thứ hoang dại, mà hãy hiểu đó là những báu vật vô giá, nếu không gìn giữ thì thế hệ sau sẽ chỉ còn biết đến qua sách vở và hoài niệm. Trong một thế giới đang chạy theo công nghiệp hóa, thì những cây thuốc Nam quý chính là lời nhắc nhở mạnh mẽ về sự bền vững, giản dị và sâu sắc mà tự nhiên đã ban tặng cho con người Việt.